Wstęp licencjat

EFEKTYWNOŚĆ WYBRANYCH ELEMENTÓW
HATHA JOGI I MASAŻU
W TERAPII DOLEGLIWOŚCI BÓLOWYCH
DOLNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA U KOBIET W CIĄŻY

Ciąża jest szczególnym okresem dla kobiety i jej organizmu. Przez 9 miesięcy dochodzi do wielu zmian i procesów głównie w zakresie wydzielania hormonów, wagi ciała, elastyczności aparatu więzadłowo-mięśniowego, funkcji poszczególnych układów. Organizm kobiety dostraja się do potrzeb rozwijającego się w jej łonie dziecka, tak by zapewnić mu prawidłowy rozwój i przygotować do kulminacyjnego momentu, jakim jest poród.  Ma to przełożenie zarówno na sferę fizyczną jak i psychiczną.

Zmiany, jakie zachodzą w funkcjonowaniu przyszłej mamy są zmianami fizjologicznymi, nie oznaczają choroby. Organizm zdrowej kobiety powinien przejść okres ciąży bez poważniejszych komplikacji i zjawisk bólowych. Dużą rolę odgrywa stan zdrowia kobiety przed zajściem w ciążę. Kobiety, które dbają o aktywność fizyczną mają dobrze rozwinięte mięśnie całego ciała, a co za tym idzie także mięśnie przykręgosłupowe, są mniej narażone na ból dolnych pleców. Jeżeli kobieta przed zajściem w ciążę miewała bóle kręgosłupa jest prawdopodobne, że będzie je odczuwać w czasie ciąży.

Niestety w dzisiejszych czasach wiele kobiet w ciąży zaniedbuje ruch fizyczny, nie dba o odpowiednio zbilansowaną dietę, spożywa nadmierną ilość pokarmów wysoko przetworzonych, co w konsekwencji prowadzi między innymi do wystąpienia dysfunkcji ruchowych. Ból odcinka lędźwiowo-krzyżowego jest jedną z najbardziej powszechnych dolegliwości ciążowych. Szacuje się, że ok. 50 – 80% kobiet w ciąży doświadcza bólu w dolnych partiach kręgosłupa.

Z punktu widzenia fizjoterapii najważniejsze są zmiany biomechaniczne, które przyczyniają się do zaburzeń statyki i dynamiki organizmu. Zmiany te wynikają z ogólnego zmiękczenia struktur włóknistych i zmniejszenia elastyczności więzadeł międzykręgowych. Wskutek rozciągnięcia mięśni brzucha następuje pogłębienie lordozy lędźwiowej i przodopochylenie miednicy wraz z kompensacyjnym odchyleniem górnej części tułowia. Wraz z zaawansowaniem ciąży środek ciężkości przesuwa się o 2 cm do przodu co skutkuje wzmożonym napięciem krótkich mięśni kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym i występowania częstych objawów bólowych w tym obszarze [1]. Bóle pleców w ciąży wynikają przede wszystkim z przyrostu masy ciała kobiety, co obciąża kręgosłup. Zachodzące zmiany hormonalne w ciąży, a zwłaszcza działanie dwóch hormonów – relaksyny i estrogenu – powoduje rozluźnianie się połączeń stawowych. Dolegliwości bólowe dolnych pleców, dodatkowo nasilają się w momencie, gdy kobieta nadmiernie przybiera na wadze lub całkowicie rezygnuje z aktywności ruchowej, są również następstwem nabytych i nie leczonych przed ciążą urazów. Długotrwale utrzymujący się ból pleców (kilka tygodni), może przejść w stan chroniczny, stwarzając zagrożenie utrzymujących się i nawracających po porodzie zespołów bólowych.

Na bóle dolnego odcinka kręgosłupa mogą mieć wpływ również przewlekłe zaparcia, spowodowane w ciąży spowolnioną perystaltyką jelit na skutek działania progesteronu. Inną przyczyną bólu kręgosłupa w okresie ciąży może być ucisk powiększonej macicy na nerw kulszowy. Nerw ten może być również uciśnięty przez przemieszczony krążek międzykręgowy. Należy również pamiętać, że ciąża to okres pełen napięcia emocjonalnego, które może mieć odzwierciedlenie również w postaci nadmiernego napięcia mięśni przykręgosłupowych na całej długości kręgosłupa.

Ze względu na swoje dwunastoletnie doświadczenie w zakresie masażu kobiet w ciąży i wieloletnim obserwacjom dotyczącym zastosowania i skuteczności ćwiczeń hatha jogi u kobiet w ciąży, postanowiłem dokonać oceny skuteczności terapii dolegliwości dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży za pomocą tych dwóch metod.

Przeprowadziłem badania na 30 kobietach w ciąży uskarżających się na bóle dolnych pleców od stopnia łagodnego po intensywny jak i bóle okresowe. 10 kobiet uczestniczyło w regularnych ćwiczeniach hatha jogi, 10 uczestniczyło w ćwiczeniach hatha jogi i przyjmowało masaże, a kolejnych 10 stanowiło grupę kontrolną, nie uczestnicząc w zajęciach ruchowych, ani nie przyjmując masażu przez cały czas trwania badania, czyli okres 4 tygodni.

Jako że zarówno masaż jak i ćwiczenia ruchowe dla kobiet w ciąży wymagają dużej ostrożności, doświadczenia zawodowego, dobrego przygotowania technicznego i metodycznego, a także zapewnienia odpowiednich warunków bezpieczeństwa i higieny, w załączniku nr 1 zamieściłem dodatkowo ogólne zalecenia i przeciwwskazania do stosowania masażu u kobiet w ciąży, a w załączniku nr 2 – do stosowania ćwiczeń ruchowych opartych na hatha jodze. Z kolei załącznik nr 3 zawiera podstawowe zasady profilaktyki bólów odcinka lędźwiowo-krzyżowego, jako że trwała poprawa jest możliwa jedynie w przypadku zmian złych nawyków i wprowadzeniu zdrowszego dla kręgosłupa trybu życia.

W Polsce jest jak dotąd niewiele badań na temat wpływu masażu łącznie z ćwiczeniami ruchowymi na dolegliwości bólowe dolnych pleców. Jednym z nich jest badanie Joanny Chitryniewicz oraz Aleksandry Kulis [2], z którego wynika, że pod wpływem ćwiczeń nastąpiła znaczna poprawa w redukcji bólów, a masaż okazał się o 20,1% skuteczniejszy w natychmiastowym przyniesieniu ulgi.

W piśmiennictwie zagranicznym znalazłem kilka takich badań T. Fielda [3] [4] [5] [6] i M. Preyde [7], głównie potwierdzających skuteczność masażu przy dolegliwościach bólowych dolnego odcinka kręgosłupa.

Analizując wyniki powyższych badań stwierdziłem, że korzyści z masażu zwiększają zarówno kondycję ogólną zdrowia jak i pomagają przy bólach dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży.

 

Masaż ma wielokierunkowy wpływ na organizm, delikatne techniki wpływają kojąco na układ nerwowy. Ponadto wpływa stymulująco na układ krążenia wydatnie poprawiając trofikę tkanek. W wyniku zastosowania masażu aparat więzadłowy i stawy wykazują zwiększoną zdolność do pracy, wytrzymałość i zakres ruchomości.[8]

Wykazano, że nawet bardzo krótkie sesje masażu działają uspokajająco na psychikę i układ mięśniowy. Masaż w okresie macierzyństwa należy uznać za kolejne, bardzo wartościowe narzędzie fizjoterapii.

Już od najdawniejszych czasów istnieje koncepcja że masaż i ruch fizyczny  utrzymuje kobiety w ciąży w optymalnym zdrowiu. Carol Osborne, która napisała książkę “Pre- and Perinatal Massage Therapy”, podaje, że masaż szwedzki może pomóc w wielu dolegliwościach ciążowych, a czynne i bierne ruchy łagodzą ból na obciążonych stawach i strukturach mięśniowo-powięziowych, zwłaszcza krzyżowo-biodrowych i stawów lędźwiowo krzyżowych, mięśni miednicy oraz pomagają w bólu wynikającego z niewłaściwej postawy ciała. Emocjonalnie daje również poczucie wsparcia i zmniejsza poziom stresu.

W wielu różnych kulturach na całym świecie, kobiety są rutynowo masowane w czasie ciąży, porodu i w połogu. Tak się dzieje w Azji, Afryce i na Wyspach Pacyfiku. Przyszłe matki są masowane przez starsze kobiety z plemienia, akuszerki, położne.

Szczególne miejsce zajmują Indie ze swoim systemem ćwiczeń ruchowych o nazwie hatha joga, która jest adoptowana do warunków zachodniego świata przez wielu profesjonalistów w tej dziedzinie: Geeta Iyengar, Rita Keller, Lois Steinberg, Agnieszka Grin-Walaszek. Pracując z kobietami w ciąży opisują w swoich książkach skuteczne asany pomagające na poszczególne dolegliwości występujące w ciąży i w sposób metodyczny opisują schematy terapeutyczne, które prowadzą do zmniejszenia dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa. Dowodzą one również, że ćwiczenia hatha jogi stanowią bezpieczną formę ruchu dla kobiet w ciąży. Jako że joga wywodzi się z Indii, nazwy asan podane są w sanskrycie i jest to nazewnictwo stosowane są na całym świecie. W niektórych krajach spotkać można ich językowe tłumaczenie, w Polsce również. W pracy tej użyte zostały zarówno nazwy sanskryckie jak i ich tłumaczenia na język polski.

Część niniejszej pracy dotycząca ćwiczeń hatha jogi została oparta szczególnie na doświadczeniach Agnieszki Grin-Walaszek pracującej na co dzień z kobietami w ciąży i kobietami po porodzie w Krakowskim Centrum Zdrowia oraz na jej skrypcie dla nauczycieli w tej dziedzinie[9].

Również metoda masażu Shantala, która stosuje się głównie u dzieci wywodzi się z tradycji indyjskiej. Po raz pierwszy zaostał opisany przez francuskiego położnika, pisarza i fotografa Leboyer’ a w 1976 roku w książce pt. „ Shantala. Un art. traditionnel: le massage des enfants, Seul. (Shantala. Tradycyjna sztuka. Masaż dzieci). Później z Europy trafił do USA i Kanady, gdzie nadal cieszy się ogromną popularnością. Często stosuję niektóre techniki tej metody dla kobiet w ciąży, ponieważ są one bardzo łagodne i prostsze do zastosowania łącznie z masażem klasycznym niż masaż lomi, lomi czy mauri, będące wsparciem dla kobiet w ciąży na wyspach Polinezji (łączą oddziaływanie na poziom psychiczny, emocjonalny i fizyczny).

W mojej pracy licencjackiej zawieram techniki łączące kulturę wschodnią i zachodnią – ćwiczenia hatha jogi[10], masażu klasycznego[11] [12] oraz masażu Shantala, które w sposób spójny pomagają w dolegliwościach związanych z ciążą.

Mam nadzieję, iż niniejsza praca oprócz głównego celu, jakim jest ocena efektów terapii dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży za pomocą masażu i wybranych elementach hatha jogi, zachęci kobiety w ciąży do aktywności ruchowej, posłuży upowszechnieniu tej formy terapii i stworzy podstawę do dalszych badań nad metodami służącymi poprawie kondycji fizycznej i psychicznej kobiet w ciąży.